ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Την περίοδο που ο χριστιανισμός εδραιώνεται στην Αττική (4ος  – 8ος αιών.), η Αθήνα δεν είναι πλέον κέντρο, αλλά υπάγεται στη μητρόπολη της Αχαΐας με έδρα την Κόρινθο.

Οι πρώτοι χριστιανικοί ναοί που οικοδομήθηκαν τον 5ο και 6ο αιών. μ.Χ., όταν πλέον είχαν σταματήσει οι διωγμοί και η Εκκλησία μπορούσε να αναπτυχθεί ελεύθερα, ονομάζονταν ‘παλαιοχριστιανικές βασιλικές’.

Παλαιοχριστιανική βασιλική Αλιμούντος: Το μνημείο που οικοδομήθηκε στη θέση που κατείχε το ομώνυμο αρχαίο θεσμοφόριο ανασκάφηκε το 1929 από τον Wrede. Σήμερα τα ίχνη της όπως και του θεσμοφορίου έχουν χαθεί λόγω των οχυρωματικών εγκαταστάσεων των Γερμανών στο λόφο.

Πρόκειται για μια μονόκλιτη κοιμητηριακή βασιλική, όπως μαρτυρούν τρεις παρόμοιοι τάφοι και πλήθος οστών και κρανίων, που διευρύνθηκε αργότερα σε τρίκλιτη με κιονοστοιχίες από τέσσερις κίονες στη θέση των μακρών πλευρών. Από τον κτιστό άμβωνα, τα στοιχεία της τετράγωνης τράπεζας και τη μαρμάρινη στρογγυλή τράπεζα προθέσεως με εγχάρακτο διάκοσμο που εντοπίστηκαν, η τελευταία βρίσκεται στο Βυζαντινό μουσείο. Η χρήση του ναού φαίνεται πως συνεχίστηκε και κατά την βυζαντινή περίοδο.

Παλαιοχρισριανική Βασιλική Αλιμούντος (κάτοψη)
Πηγή: Καζά Κ., Κλαδιά Μ.

Παλαιοχριστιανική βασιλική Ιερού Ναού Ζωοδόχου Πηγής: Στη θέση που σήμερα βρίσκεται ο Ιερός Ναός Ζωοδόχου Πηγής, υπήρχε μια παλαιοχριστιανική βασιλική που κατασκευάστηκε με οικοδομικό υλικό προερχόμενο από κάποιο αρχαίο οικοδόμημα, πιθανόν ιερό, που προϋπήρχε στη θέση αυτή. Σήμερα τα ερείπια αυτής της παλαιοχριστιανικής βασιλικής διατηρούνται ορατά στην αυλή του Ι. Ν. Ζωοδόχου Πηγής.

Πρόκειται για κοιμητηριακή εκκλησία όπως δηλώνουν οι δέκα τάφοι που βρέθηκαν στον νάρθηκα κατά μήκος της νότιας πλευράς μιας μικρής μονόκλιτης βασιλικής.

Παλαιοχριστιανική Βασιλική Ι.Ν. Ζωοδόχου Πηγής
Πηγή: Δήμος Αλίμου

Ναός Εισοδίων Θεοτόκου – Τράχωνες: Ο μικρός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου σε σχήμα ελεύθερου σταυρού με προεξέχουσα την κόγχη του ιερού και εκτεταμένες κεραίες που βρίσκεται στο κτήμα Γερουλάνου (δίπλα στο ρέμα Τραχώνων), τοποθετείται χρονικά μεταξύ του 15ου και 17ου αιών. μ.Χ. Πρόκειται για το μοναδικό ακέραια σωζόμενο μνημείο στα νότια προάστια της Αθήνας και είναι σχεδόν βέβαιο πως ο σημερινός ναός των Εισοδίων κτίστηκε πάνω στα θεμέλια προγενέστερης σταυρόσχημης παλαιοχριστιανικής Εκκλησίας. Απόδειξη αποτελεί το μαρμάρινο υπέρθυρο στην είσοδο του ναού που χρονολογείται γύρω στον 6ο αιών. μ.Χ. και βρίσκεται σε δεύτερη χρήση καθώς και το μεγάλο ανάγλυφο θωράκιο που σώζονταν εντοιχισμένο στον νάρθηκα του ναού, προερχόμενο ίσως από παλαιοχριστιανική σαρκοφάγο. Το θωράκιο ήταν διακοσμημένο με παράσταση συμπλέγματος σταυρού και Χ σε δάφνινο στεφάνι.

Κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο (843 – 1204 μ.Χ.) οι μόνιμοι κάτοικοι επανέρχονται στους Τράχωνες και την ίδια εποχή αναπτύσσεται ξανά ο οικισμός στο κτήμα Γερουλάνου που στην ουσία δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ πλήρως. Οι χριστιανοί ξαναχτίζουν τον σημερινό πλέον ναό των Εισοδίων μάλλον κατά τον 10ο – 13ο αιών. μ.Χ. καθώς ο παλιός είχε καταστραφεί.

Τα Εισόδια συνέχισαν να λειτουργούν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και ήταν μάλλον τότε που οι κάτοικοι παρενέβησαν οικοδομικά στον ναό προσθέτοντας δυο γωνιακά διαμερίσματα και έναν επιμήκη νάρθηκα για να διπλασιάσουν τη χωρητικότητα γεγονός που παραμόρφωσε τον αρχικό τύπο του ναού.

Λίγο αργότερα κατά τον 17ο – 18ο αιών.μ.Χ. ο ναός αγιογραφήθηκε αλλά με μια λανθασμένη επέμβαση, τον επιχρισμό των τοίχων με ασβέστη, κρύφτηκε ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος ο οποίος αποτελούσε μέσω χρονολόγησης.


Ναός Εισοδίων Θεοτόκου
Πηγή: Δήμος Αλίμου

O θόλος του Ιερού της Βασιλικής
Πηγή: Δήμος Αλίμου


O βυζαντινός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, δίπλα από τα βοηθητικά κτίσματα της οικίας Γερουλάνου
Πηγή: Δήμος Αλίμου 

Ναΐσκος Αγίου Κοσμά: Μια οικογένεια με Πλακιώτικη καταγωγή διασπάται, καθώς τρία αδέλφια προερχόμενα από αυτήν αναζητούν την τύχη τους στη νέα πόλη που μόλις έχει γεννηθεί λίγα χρόνια πριν, τον Πειραιά. Εγκαθίστανται στο μεγάλο λιμάνι και δραστηριοποιούνται στον χώρο εμπορίας σιδήρου. Είναι γνωστοί στον χώρο τους, καθώς εντύπωση προκαλεί οτι το όνομα και το επώνυμο αρχίζει με τα ίδια γράμματα “Ζ και Π”. Πρόκειται για τους Ζώη Πέτρο, Ζώη Παύλο και Ζώη Παναγιώτη.

Σε μια εξόρμησή τους σε ένα έρημο τότε ακρωτήρι σε εξοχή της εποχής, αποφασίζουν να ανακατασκευάσουν εξ ερειπίων ένα εκκλησάκι το οποίο έφερε το όνομα ‘Των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού’.

Στις 9 Νοεμβρίου του 1904 ο Βασιλιάς Γεώργιος Α΄ συνοδευόμενος από τον Υποστράτηγο Ι. Παπαδιαμαντόπουλο σε περίπατο με άμαξα, κατεβαίνουν τη Λεωφόρο Συγγρού με σκοπό να φθάσουν στο Παλαιό Φάληρο. Ο Βασιλιάς ζητά να προχωρήσουν και πιο κάτω στην παραλιακή οδό και φτάνει στο μικρό εκκλησάκι. Εντυπωσιασμένος από τον χώρο του ακρωτηρίου, δίνει εντολή ο δρόμος να στρωθεί καταλλήλως μέχρι τον Αγ. Κοσμά ‘δια να γίνει ούτως ένας θαυμάσιος περίπατος’. Έτσι από το 1904 η πρόσβαση στο ναό γίνεται ευκολότερη. Ο σημερινός ασφαλτοστρωμένος δρόμος πραγματοποιήθηκε επί του αρχικού μονοπατιού στο οποίο είχε διαβεί ο Βασιλιάς.

Αποτελεί το υστερότερο βυζαντινό μνημείο της περιοχής. Πρόκειται για ένα καμαροσκέπαστο, μονόχωρο, μικρό ναό στον οποίο έχει προσαρτηθεί ένα θολοσκεπές διαμέρισμα ενώ δεν αποκλείεται να έχει κτιστεί πάνω στα ερείπια κάποιου αρχαίο ιερού.

Στα τοιχώματα και στις καμάρες του μνημείου σώζονται τοιχογραφίες του 17ου και 19ου αιών. μ.Χ. οι οποίες έχουν φιλοτεχνηθεί πάνω σε παλαιότερα στρώματα τοιχογραφιών.

Ο Άγιος Κοσμάς αποτελείται από ναΐσκον με τρία κελιά και μπακάλικον. Από το μέρος της θαλάσσης ο χώρος του κλείεται υπό περιβόλου επιστεγασμένου, έχοντος σειράν μεγαλοπρεπών παραθύρων. (29 Νοεμβρίου 1905)
Πηγή: pireorama.blogspot.com/2013/10/blog-post_23.html

Ναΐσκος Αγίου Κοσμά
Πηγή: pireorama.blogspot.com/2013/10/blog-post_23.html

Εγκατάσταση του ‘Δυνατού’: Κατά τη Μεσοβυζαντινή περίοδο (9ος – 12ος αιών. μ.Χ.), ανασκάφτηκε στο Άνω Καλαμάκι εντός ιδιωτικών οικοπέδων μια αγροικία δυο δωματίων με αυλή και τμήμα μιας μεγάλης εγκατάστασης κάποιου ‘Δυνατού’ της εποχής.